Sokółka – Bohoniki – Kruszyniany (+ Supraśl)

Gdy w połowie XV wieku rozpadła się sławna Złota Orda, część Tatarów postanowiła osiedlić się na terenach Wielkiego Księstwa Litewskiego. Potocznie nazywano ich w ten czas Lipkami, gdyż tak w języku tureckim zwana była Litwa. Tatarzy obywatelami polskimi stali się dopiero po zawarciu Unii Lubelskiej. W roku 1679 w zamian za niewypłacany żołd sejm w Barze nadzielił Tatarów ziemią. Były to miedzy innymi wsie Kruszyniany, Bohoniki i Drahne. Liczne przywileje, którymi cieszyli się Tatarzy pozwalały im zachować swoją wiarę, kulturę oraz budować meczety. Ale żeniąc się, musieli już przyjąć polskie nazwiska.

Wycieczkę śladami polskich Tatarów najlepiej rozpocząć w Sokółce, gdzie znajdziemy Muzeum Ziemi Sokólskiej i stałą wystawę poświęconą osadnictwu tatarskiemu. Oczywiście warto wcześniej sprawdzić godziny otwarcia, my dla przykładu dwa razy trafiliśmy na zamknięte drzwi i do tej pory nie byliśmy w środku.

Bohoniki

Nieopodal odnajdziemy pierwszy z dwóch zabytkowych meczetów na terenie Polski. Jest on zlokalizowany we wsi Bohoniki, wraz z wciąż funkcjonującym cmentarzem – mizarem. Najprościej dojechać tutaj od strony Sokółki. Obie miejscowości dzieli niespełna 8 km. Najpierw poruszamy się drogą nr 674 w kierunku miejscowości Krynki, a po przejechaniu połowy dystansu skręcamy w lewo w kierunku miejscowości Drahle. Dojazd jest dobrze oznaczony, więc nikt nie powinien się zgubić.

Meczet, który odnajdujemy w centrum wsi, pochodzi z drugiej połowy XIX wieku. Powstał niemalże na planie kwadratu, jest przykryty kopertowym dachem, którego szczyt wieńczy mała sześciokątna wieżyczka zakończona półksiężycem. Wnętrze świątyni, zwyczajowo zostało podzielone na dwie części, większa sala przeznaczona jest dla mężczyzn, a mniejsza, oddzielona drewnianym przepierzeniem wraz z firanką jest dedykowana dla kobiet. W głównej sali znajdziemy mihrab czyli niszę w ścianie meczetu, wskazująca Mekkę oraz mimbar, pełniącą rolę ambony z której duchowny wygłasza kazanie – hutba. Na ścianach wiszą liczne zdobione fragmenty wersetów Koranu. Świątynią opiekuje się Pani Eugenia Radkiewicz i jeśli akurat nie będzie jej w środku, a świątynia będzie zamknięta, to na drzwiach odnajdziemy numer telefonu. Bilet wstępu kosztuje 5 zł Opowieści Pani Eugenii trwają około 10-15 minut.

Tuż za wsią, po lewej stronie, znajdziemy muzułmański cmentarz, czyli mizar. Znajduje się on na małym wzniesieniu w leśnym zagajniku, a najstarsza mogiła wraz z inskrypcją pochodzi z 1796 roku. Tradycyjne tatarskie nagrobki charakteryzują się dwoma kamieniami nagrobnymi. Dużym i małym. Większy z nich jest zlokalizowany u szczytu głowy i zaskakująco, bo nie na froncie, a na jego plecach odnajdziemy inskrypcję zmarłego. Tak, by anioły lepiej ją widziały. Mniejszy kamień nagrobny umieszcza się natomiast u stóp zmarłego. Grób jest otoczony trzema rzędami drobniejszych kamyków, a ich ilość w każdym rzędzie bezwzględnie musi być nieparzysta. Ponadto ciało układa się tak by nieboszczyk był głową zwrócony do Mekki. Obecnie niestety, mogiły swoim wyglądem co raz bardziej przypominają chrześcijańskie. I co ciekawe, na niektórych odnajdziemy fotografie zmarłych, co nie jest praktykowane w Islamie.

Kruszyniany

Następnym przystankiem będą Kruszyniany. Jednak zamiast wracać drogą którą przybyliśmy, warto wybrać się w lewo, przez Malawicze Górne i z bliska zobaczyć podlaską prowincję. Malownicze przysiółki i zagajniki robią spore wrażenie. Podróżujemy w bezpośrednim sąsiedztwie granicy, pustymi drogami, ale asfalt jest ok, a do głównej drogi dojeżdżamy w Krynkach, na sławnym rondzie z 11 zjazdami.

O ile kształt meczetu w Bohonikach ma wyraźne wpływy prawosławia, to meczet w Kruszynianach bardziej przypomina świątynie katolicką. Jest starszy, większy i zbudowany na planie prostokąta. Posiada dwie wierze i mały minaret, a wnętrze jest prawie takie samo jak w Bohonikach. Podczas drugiej wojny światowej mieścił się tutaj niemiecki szpital polowy. W budynek trafiła bomba, która szczęśliwie nie wybuchła. Przewodnikiem i opiekunem świątyni jest charyzmatyczny Dżemil Gembicki. Jego opowieści są długie i bardzo ciekawe. Z meczetu, podążając szeroką ścieżką, dotrzemy na mizar, na którym najstarszy kamień nagrobny pochodzi z roku 1699. Co ciekawe, w roku 2010 meczet w Kruszynianach odwiedził Książe Karol, gdzie wysłuchał historii Tatarów w Polsce a następnie w Tatarskiej Jurcie skosztował tatarskich potraw i obejrzał występ tatarskiego zespołu „Buńczuk”.

Na koniec, warto spróbować oryginalnego tatarskiego jadła. Jest ku temu świetna sposobność w Tatarskiej Jurcie prowadzonej przez Dżennetę Bogdanowicz. Byliśmy tam kilkukrotnie. Możemy polecić babkę ziemniaczaną oraz pierekaczewnik. Płatność tylko gotówką (2016 r).

Mając mało czasu na obie te miejscowości, zapewne wybraliśmy Kruszyniany. Warto pamiętać o grubych, ciepłych skarpetach, ponieważ przed wejściem do świątyni ściągamy buty i mimo, że w środku odnajdziemy dywany, jest zimno.

Supraśl

Wracając, będziemy przejeżdżać przez Supraśl. Warto się tutaj zatrzymać. Jest piękny monastyr. Jednak na nas ogromne wrażenie zrobiło Muzeum Ikon. Jest to pierwsze w Polsce interaktywne muzeum ukazujące prawosławną sztukę sakralną. Jest ono zlokalizowane w budynku dawnego Pałacu Archimandrytów, a w swoich zbiorach posiada około 1200 ikon, przedmiotów sakralnych oraz fresków pochodzących z okresu XVIII oraz XIX wieku. Część zbiorów została zarekwirowana przemytnikom na granicy, a obecnie zbiory powiększają się głównie poprzez darowizny. Nawet jeśli nie pasjonuje nas sztuka sakralna, to muzeum i tak zrobi na nas spore wrażenie,  Po stokroć polecamy. Ceny biletów, normalny 12 pln, ulgowy połowa tej sumy.

Mały Szlak Tatarski ma 19 km, oznakowany kolorem niebieskim. Jego trasa biegnie od Kruszynian przez Józefowo, Królowe Stojło i Waliły-Stacja.

Duży Szlak Tatarski to trasa licząca 57 km oznaczona kolorem zielonym. Obejmuje następujące miejscowości: Kruszyniany – Szaciły – Nietupa – Górany – Nowa Świdziałówka – Talkowszczyzna – Wierzchlesie – Kamionka Stara – Bohoniki – Szyszki – Sokółka.