Góry Świętokrzyskie

Góry Świętokrzyskie to niespecjalnie wysoki łańcuch górski, ulokowany w centralnej części Wyżyny Kieleckiej. Ich wzniesienia zaczynają się pod Jóźwikowem, niedaleko Łopusznej, a kończą w okolicy Gołoszyc, koło Opatowa. Może nie są to specjalnie wysokie góry, ale wraz z Sudetami, Góry Świętokrzyskie są jednymi z najstarszych łańcuchów górskich w całej Europie. Nazwa Gór Świętokrzyskich pochodzi od relikwii Krzyża Świętego przechowywanych w klasztorze na Łysej Górze. Najwyższym ich szczytem jest Łysica, w paśmie Łysogór. Natomiast dość charakterystyczne dla krajobrazu najwyższych partii Gór Świętokrzyskich są strome stoki, głęboko wcięte doliny, skałki ostańcowe i gołoborza. Aby chronić przyrodę utworzono tutaj Świętokrzyski Park Narodowy. Do ważniejszych ośrodków turystycznych należą Święta Katarzyna i Nowa Słupia. Kilkukrotnie w historii czas zataczał tutaj koło, ponieważ przez miliony lat parokrotnie obszar ten zalewany był przez wody pradawnych oceanów, góry się wypiętrzały i następnie ulegały niszczeniu. Za pierwszym razem zostały wyniesione w kambrze, 500 milionów lat temu.


Mimo, że szlak na Łysicę, najwyższy szczyt Gór Świętokrzyskich, nie jest specjalnie trudny i długi, to zachwyca. Piękny Spacer jodłowym lasem jest niezwykle urzekający. Jedną z atrakcji po drodze jest lecznicze źródło i kapliczka. To na zboczach Łysicy możecie zobaczyć słynne gołoborza.


Jak to z tą nazwą Gór Świętokrzyskich było

Nazwa Gór Świętokrzyskich pochodzi od relikwii Krzyża Świętego przechowywanych w klasztorze na Łyścu. Nazwa ta pojawiła się po raz pierwszy w wierszu datowanym na rok 1674. Autorem był Wespazjan Kochowski, historyk i poeta polskiego baroku. Jednak co ciekawe, przez kolejne 200 lat nazwa ta praktycznie nie występowała w literaturze naukowej oraz na mapach. Funkcjonowało za to pojęcie Łysogór.

Pojawiały się również określenia Góry Sandomierskie, Góry Kielecko-Sandomierskie, Góry Sandomiersko-Kieleckie, Góry Kieleckie, czy Góry Środkowopolskie. Co prawda, na Zjedzie Geografów w Krakowie w roku 1922 przyjęto, że tereny pomiędzy Wisłą a Pilicą to Średniogórze Polskie. Jednak upór dwóch Janów geologów, Czarnockiego oraz Samsonowicza, którzy konsekwentnie używali określenia Góry Świętokrzyskie, doprowadził do uznania tej nazwy za właściwą. Oczywiście nazwa szczytu Święty Krzyż, była używana dużo wcześniej, bo od średniowiecza.

Góry Świętokrzyskie Atrakcje

Jak na tak dość niewielkie góry, Góry Świętokrzyskie są pełne atrakcji. I z pewnością jeden weekend nie wystarczy Wam, aby poznać wszystko, co najciekawsze. W okolicy polecamy również odwiedzić uroczy  Zamek w Chęcinach. A dla najmłodszych z pewnością interesujący będzie park miniatur Krajno.

1. Świętokrzyski Park Narodowy

Świętokrzyski Park Narodowy jest jednym z 23 parków narodowych w Polsce i został utworzony w 1950 roku. Był to trzeci chroniony obszar w Polsce, po Pienińskim oraz Białowieskim Parku Narodowym. Jak łatwo można przypuszczać, park znajduje się w centralnej części gór. Świętokrzyski Park Narodowy swoim obszarem obejmuje pasmo Łysogór, wraz z najwyższym szczytem Łysicą oraz Łysą Górą. W jego skład wchodzi również część Pasma Klonowskiego, z górami Psarską i Miejską, Doliną Wilkowską, Doliną Dębniańską. Wyznaczono tutaj również trzy eksklawy: Górę Chełmową, Las „Uroczysko” Serwis i Skarpę Zapusty.

Pierwszy rezerwat w Górach Świętokrzyskich powstał na Chełmowej Górze w roku 1920. Cztery lata później powstały kolejne dwa rezerwaty, które obejmowały Łysicę oraz Łysą Górę. Jest to szalenie zalesiony obszar, ponieważ lasy stanowią około 95% obszar parku. Typowe dla Świętokrzyskiego Parku Narodowego są mieszane bory jodłowe i buczyny karpackie oraz niewielki zespół jarzębiny świętokrzyskiej. Dominująca tutaj jodła i jej mocne zagęszczenie tworzy szalenie specyficzny klimat oraz zacienia dno lasu. Na terenie parku rośnie 270 letnia jodła, która wyrosła aż na 51 metrów, dzięki czemu jest uznawana za jedno z najwyższych drzew w kraju. Żyją tutaj sarny, dziki, jelenie oraz 187 gatunków pająków. Królestwo ptaków również jest całkiem bogate i reprezentowane przez 150 gatunków. Spotkać można tutaj czarne bociany, dzięcioły, czy żurawie. Niegdyś znaczną część tego terenu porastała Puszcza Świętokrzyska. Dziś występuje jedynie jako Puszcza Jodłowa w paśmie Łysogór oraz Puszcza Świętokrzyska ulokowana na północ od niej. Stefan Żeromski uwiecznił lasy Gór Świętokrzyskich w poemacie “Puszcza Jodłowa”.

2. Gołoborza

Na grzbietach Gór Świętokrzyskich spotkacie charakterystyczne rumowiska skalne, czyli gołoborza. Głównym czynnikiem warunkującym ich powstanie były procesy mrozowe, które skutkowały rozpadem blokowym skał. Dodatkowo, istotna była odpowiednia litologia oraz ukształtowanie terenu. Większość światowych gołoborzy powstała całkiem niedawno, bo w plejstocenie, podczas kolejnych zlodowaceń. Takie gołoborze składa się z lekko redeponowanego rumoszu skalnego, czyli gruzu, głazów lub bloków – w mocnym skrócie, nie spotkacie tu żwiru i małych kamyków ?

Określenie gołoborza, jest określeniem regionalnym (Góry Świętokrzyskie) i określa miejsce ich występowania w obrębie lasu. Ponieważ nazwę można rozszyfrować jako zlepek „gołe” i bez „boru”. Gołoborze nadaje one dość ciekawy atrybut tutejszemu krajobrazowi. Największe gołoborze w Górach Świętokrzyskich znajdziecie na Łysej Górze. Ma ono powierzchnię prawie 4 ha i to tutaj spojrzycie z platformy widokowej na skały mające pół miliarda lat, bo gołoborza świętokrzyskie powstały w wyniku wietrzenia późnokambryjskich piaskowców kwarcytowych. Prawda, że robi to wrażenie?:) Drugie takie jest na Łysicy. Największe gołoborza na ziemiach polskich występują w Karkonoszach. Jednak to nie jedyne miejsce, w których spotkacie je w Polsce. Nieco mniejsze znajdują się w Rudawach Janowickich (Skalnik), Górach Bystrzyckich (Wolarz), Górach Kamiennych (Suchawa), Masywie Śnieżnika, na Babiej Górze i w Bieszczadach (grehot).

Łysica Gołoborze
Gołoborze na stokach Łysicy w Górach Świętokrzyskich

3. Góry Świętokrzyskie Szlaki

Jak góry, to i spacery w Górach Świętokrzyskich, szlakami niezwykle uroczymi ? Przebiega przez nie również Świętokrzyski Szlak Literacki.

3.1.  Łysica szlak na najwyższy szczyt Gór Świętokrzyskich

Łysica jest nazywana potocznie Górą Świętej Katarzyny. Znajduje się w zachodniej części Łysogór, na południowy wschód od wsi Święta Katarzyna. Szczyt znajduje się obszarze ochrony ścisłej Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Łysica jest najwyższym szczytem Gór Świętokrzyskich, ma 614 m n.p.m. Dzięki temu jest to najniższy przedstawiciel pośród wzniesień Korony Gór Polski. I co ciekawe, Łysica posiada dwa wierzchołki. Do roku 2018 uważano, że wyższym wierzchołkiem jest wierzchołek zachodni, na którym ustawiono krzyż. Jednak pomiary z tego roku wskazały, że nieco wyższy jest ten wschodni, nazywany Skałą Agaty lub Zamczyskiem, który ma 613,96 m n.p.m. Dla porównania, wierzchołek zachodni ma wysokość 613 m n.p.m. Znajdziecie tutaj replikę pamiątkowego krzyża z 1930 roku oraz ograniczony widok na Górę Miejską i Psarską. Praktycznie cały szlak na Łysicę jest zalesiony, a od strony północnej i południowej szczyt otaczają gołoborza. Przez Łysicę przechodzi Główny Szlak Świętokrzyski im. Edmunda Massalskiego z Gołoszyc do Kuźniaków.

Łysica
Łysica w Górach Świętokrzyskich

3.2. Święty Krzyż czyli Łysa Góra

Święty Krzyż, kryjący się również pod nazwami Łysiec, Święty Łysiec, czy też Łysa Góra, to drugi pod względem wysokości szczyt Gór Świętokrzyskich. Jego wysokość jest określana na 595 m n.p.m. Łysą Górą znajdziecie we wschodniej części pasma Łysogór, nieopodal Nowej Słupi, w granicach parku narodowego. W swoich przepastnych dziejach był miejscem kultu pogańskiego, o czym świadczą kultowe wały kamienne. Są one datowane na VII-X wiek i mają około 1,5 km długości. Za czasów Bolesława Chrobrego osadzono tutaj pierwszych zakonników. Na szczycie znajduje się skalne rumowisko, czyli gołoborze. Znajdziecie tutaj ponadto klasztor Misjonarzy Oblatów NMP, Muzeum Świętokrzyskiego Parku Narodowego oraz Radiowo-Telewizyjne Centrum Nadawcze Święty Krzyż o wysokości 157 m. Święty Krzyż to również węzeł szlaków turystycznych. Przechodzi tędy szlak czerwony Główny Szlak Świętokrzyski.

Dogodnym punktem wyjścia na szlaki na Święty Krzyż jest Nowa Słupia. Jest ona położona na wschodnim krańcu Obniżenia Wilkowskiego, u stóp Łysej Góry. Nowa Słupia graniczy ze Świętokrzyskim Parkiem Narodowym, będąc w jego otulinie. Warto wspomnieć, że znajduje się tutaj Starożytna Osada Dymarkowa. To z tego miasteczka wyrusza niebieski szlak na Święty Krzyż.

3.3. Główny Szlak Świętokrzyski

Czerwony szlak turystyczny Gołoszyce – Kuźniaki to główny i najdłuższy szlak, który znajdziecie na terenie Gór Świętokrzyskich. Ma 105 km i wiedzie przez wszystkie najważniejsze miejsca regionu. Na trasie znajdziecie zatem Jeleniowski Park Krajobrazowy, Świętokrzyski Park Narodowy, Łysiec, Łysicę i Radostową. W 1983 roku nadano mu imię Edmunda Massalskiego, który był związanym z Kielcami popularyzatorem turystyki. Zaczyna się we wsi Gołoszyce na przystanku PKS, a kończy we wsi Kuźniaki. Po drodze warto odwiedzić chociażby sanktuarium na Świętym Krzyżu, Nową Słupię, Świętą Katarzynę oraz Kakonin.

Łysica
Szlakówka na najwyższym szczycie Gór Świętokrzyskich

4. Jaskinia Raj

Jaskinia Raj jest przepiękną wapienną jaskinią krasową położoną w Chęcinach, 11 km na południowy zachód od Kielc, w zboczu wzgórza Malik. Powstała wskutek rozpuszczania wapiennych skał i mechanicznego działania wód podziemnych. Charakteryzuje się bogatą i dobrze zachowaną szatą naciekową. W Jaskini Raj naliczono łącznie 47 518 form naciekowych. Zdecydowanie dominują tutaj stalaktyty, których jest 47 173. Najwyższy stalagmit mierzy 77 cm, zaś najgrubszy ma 6,27 m obwodu u podstawy. Ponadto w Jaskini Raj możecie znaleźć kolumny naciekowe, draperie, perły jaskiniowe, misy martwicowe, jeziorka i „pola ryżowe”. Jaskinia Raj wraz z odległą sudecką Jaskinią Niedźwiedzią, należy do krajowych unikatowych obiektów krasowych. Jaskinia Raj jest niewielka, łączna długość jej korytarzy wynosi 240 metrów. Dla turystów udostępniono około 180 metrów.

Spacer i zwiedzanie wraz z przewodnikiem, zajmuje około 45 minut, podczas których trasa wiedzie min przez Komorę Wstępną, Komorę Złomisk, Salę Kolumnową, Salę Stalaktytową, Salę Wysoką i Komorę Wstępną. Nieopodal Jaskini Raj znajdziecie również niewielki pawilon muzealny. Jako ciekawostkę, wspomnimy, że nie jest to najdłuższa jaskinia w Górach Świętokrzyskich. Dłuższa jest Chelosiowa Jama – Jaskinia Jaworznicka, która ma 3,6 km długości.

Góry Świętokrzyskie Mapa

Wędrując szlakami przez Góry Świętokrzyskie, najchętniej posiłkujemy się aplikacją mapy.cz. Jest ona dość intuicyjna i można łatwo nawigować się offline, co uważamy za spory plus. Jednak zdarza się, że czasówki, które sugeruje, nie mają odzwierciedlenia w rzeczywistości. Dlatego warto wcześniej skonfrontować czasy przejść z innymi aplikacjami lub z tradycyjną mapą. O darmowych mapach turystycznych przeczytacie tutaj.